چکیده                                  

     در جهان امروز استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و نیز نفوذ آن در زوایای مختلف زندگی بشری، موجب تحولات بزرگی در مناسبات حاکم بر جامعه بشری و انسانی شده است که از آن به عنوان انقلاب اطلاعات یاد می‌شود. توسعه روزافزون فناوری اطلاعات و استفاده از این فناوری‌ها موجب شده است عصر جدیدی در زندگی جوامع بشری آغاز گردد که جامعه اطلاعاتی نامیده می‌شود. ورود به این دوره نیاز به تمهیدات و امکانات لازم است که مهم‌ترین آن بسترسازی مناسب فرهنگی است که نخستین اقدام در این خصوص لحاظ نمودن موضوع چگونگی استفاده بهینه از نرم افزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه آموزش عمومی است. در این مقاله سعی شده است نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر میزان یادگیری و سواد اطلاعاتی بررسی شود و نیز مزیت‌ها،  موانع و مشکلات استفاده از فناوری اطلاعات و توصیه‌ها و راهکارها نیز بیان شده است

مقدمه

   عصر حاضر، عصر اطلاعات است. اطلاعاتی که در زمانی بسیار کوتاه دو برابر و حتی چند برابر می‌شود و دریک لحظه در تمامی نقاط جهان منتشر می‌گردد. با تأثیرپذیری زندگی بشر از این پدیده می‌توان گفت که جهان وارد جامعه اطلاعاتی ۱ شده است، بسیاری از محققان جامع اطلاعاتی را جامعه چندساختی و چندوجهی می‌دانند که تمام لایه بندی‌ها و سطوح آن نیازمند اطلاعات است. در چنین جامعه‌ای دسترسی و یا عدم دسترسی به اطلاعات نقشی اساسی و تعیین کننده‌ای را در تمام عرصه‌ها ایفا می‌کند.

   امروزه، دیگر نمی‌توان با طرز تلقی گذشته و سوگیری‌های کهنه به استاد و دانشجو نگریست. در حال حاضر، جامعه امروزی به افراد تحصیل کرده که ازقدرت تصمیم گیری برخوردار بوده و بتوانند در دنیایی که روزبه روزدر حال تغییراست، براساس توانایی خود دراندیشیدن، عمل و برقراری ارتباط با دیگران به اجرای تصمیمات بپردازند، نیازدارد. بایستی تمامی افراد، مؤسسات و نظام‌های آموزشی خود را برای تغییرات مختلفی که یادگیری را امری ضروری می‌سازد، آماده سازند. اگر نظام آموزشی ما خواهان مشارکت درجامعه ای باشد که براساس دانش و فناوری حرکت می‌کند، باید خود را برای این تحول عظیم و حیاتی آماده نماید و مزایای استفاده از این فناوری با توجه به اهداف نظام آموزشی را به عرصه ظهوربرساند.

    ظهور فناوری اطلاعات وارتباطات دریچهٔ جدیدی را فراروی انسان گشوده و برجنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی اوتاثیر گذاشته است. انسان سعی کرده با افزایش دانش خود دراین زمینه ازآن به شکل‌های گوناگون استفاده کندکه از جمله آن‌ها در آموزش است.

   حتی امروزه در مفهوم سواد نیز تغییرات شگرفی صورت گرفته است. دیگر از آن به عنوان سواد سنتی یاد نمی‌شود. سواد در گذشته تنها در خواندن، نوشتن و محاسبه کردن خلاصه می‌شد و اکنون از سواد به شکل پیشرفته آن به عنوان سواد اطلاعاتی استفاده می‌شود که با توجه به تحولات جامعه کنونی ضروری به نظر می‌رسد. در این شرایط یکی از اصلی‌ترین وظایف سازمان‌های مختلف، از جمله مؤسسات آموزش و پرورش به هنگام‌سازی خود و دانش آموزان با این تغییر وتحولات همراه باپیشرفت های جدید می‌باشد.

   تردیدی نیست که آینده هر جامعه‌ای به کیفیت و نحوه کاربرد آموخته‌هایی است که در زمینه علمی به کار برده می‌شود. در دنیای امروز در حیطه آموزشی میزان دسترسی به اطلاعات علمی و همچنین استفاده از فناوری‌های جدید و نحوه کاربرد آن‌ها به ویژه در تولید علمی، معیار رشد و پیشرفت محسوب می‌گردد به طوری‌که این امر در رتبه‌بندی آن‌ها تأثیر بسزایی دارد. ازسوی دیگردرجامعه اطلاعاتی و عصراطلاعات، دستیابی و نیل به سواد اطلاعاتی امری ضروری است. نیاز دانش آموزان و دانشجویان برای دستیابی به منابع معتبر وکارآمد بر همگان مبرهن و آشکار 

بیوگرافی

اینجانب ……….، دارای مدرک …………، مدت ….. سال است که با پست‌های مختلف در مدارس سطح شهرستان ……… خدمت کرده‌ام. در سال 92-91 نیز بعنوان معاون فناوری آموزشی دبیرستان ………… مشغول به خدمت بودم.

تاریخچه استفاده از فناوری در آموزش

  اولین شکل کلاس درس گسترده به صورت آموزش از راه دور و به شکل مکاتبه ای بود. ایساک پیتمن در سال ۱۸۴۰ «کوتاه نویسی» را در انگلستان از طریق مکاتبه ای تدریس می‌کرد. در همین راستا یکی از نویسندگان، نسل اول آموزش از راه دور را که به آموزش مکاتبه ای شهرت دارد به عنوان آموزش (تک واسطه ای) نامید. فناوری مورد استفاده در این دوره ارتباطات پستی، چاپ کتاب‌های استاندارد و جزوات یکنواخت بود.

    رادیو، تلویزیون، ویدئو، ماهواره، نوارهای دیداری و شنیداری مهم‌ترین واسطه‌های آموزشی نسل دوم هستند. در نسل سوم آموزش از راه دور تأکید اصلی بر آموزش غیر متمرکز، مشارکتی و مردمی است. امروزه کمتر کشوری پیدا می‌شود که از آموزش از راه دور برای تأمین اهداف آموزشی و پرورشی خود استفاده نکند، البته متناسب با سطح پیشرفت هرکشور فناوری مورد استفاده متفاوت خواهد بود. یکی از لوازمی که امروزه با فناوری ارتباطات همراه بوده، رایانه است. اولین کوشش معلمان برای استفاده از رایانه در کلاس درس سنتی معمولاًبصورت سخنرانی بود، تجربیات یادگیری مرتبط باموضوع تدریس معلم که درمکان های آموزشی دیگر انجام گرفته بود به نمایش گذاشته می‌شد و یا به عنوان تکلیف برای مطالعه بیشترمورد استفاده قرار می‌گرفت. همگام باپیشرفت های سایربخش ها، نظام‌های آموزشی نیز دچار تحول شده و گرایش از یادگیری‌های معلم محور به فراگیر محور رو به افزایش است. به عنوان نمونه درانگستان کتاب‌های درسی در هر موضوع شامل سه کتاب دانش آموز، راهنمای معلم و راهنمای دانش آموز است. در هر سه کتاب فعالیت‌هایی درباره فناوری اطلاعات و ارتباطات قرارداده اند. برای این که دانش آموزان فناوری اطلاعات و ارتباطات را تجربه کنند دو رویکرد در کتاب‌های درسی در نظر گرفته شده است:

 الف: پروژه‌هایی در زمینه فناوری اطلاعات وارتباطات نظیر استفاده از رایانه برای پژوهش و انجام پروژه‌های گروهی.

 ب: فعالیت‌های خاص در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر استفاده از  (واژه نگار) برای نوشتن یک گزارش، نرم افزارهای گرافیکی و استفاده از سی. دی‌های آموزشی.

   مهم‌ترین استفاده از رایانه در انجام دادن پروژه‌ها و امور پژوهشی است. ونیز از رایانه‌ها به منزله ابزاری برای واردکردن داده‌ها، رسم جدول وکشیدن نموداراستفاده می‌شود. گنجاندن فناوری‌های جدید در کتاب‌های درسی ضمن آشنا کردن دانش آموزان با توانایی‌ها و قابلیت‌های رایانه، ترس از آن را نیز در آن‌ها از بین می‌برد و سبب می‌شود که فضای علم از مرز کتاب‌ها فراتر رود

بیان مساله

ضرورت سواد اطلاعاتی

     به طور حتم، در عرصهٔ انقلاب اطلاعاتی، تحول آموزش وپرورش، به دلیل نقش مهمی که در پرورش مغزهای خلاق انسان‌های فردا و سرمایه‌های آیندهٔ کشور دارد؛ اهمیت ویژه ای یافته است. از آنجا که همواره در عرصهٔ تحول، جوامعی بقاءخود را حفظ کرده‌اند که ضرورت همگام شدن با تغییرات را پذیرفته‌اند؛ و با توجه به اینکه امروز، بشر در جایی قرار دارد که اطلاعات قدرت است و پذیرش الزامات جامعهٔ اطلاعاتی یک ضرورت، همگام شدن با فهم و استفاده از اطلاعات یاکسب سواد اطلاعاتی، یک الزام محسوب می‌شود.

     روند تحولات در سطوح مختلف آموزشی در دو دهه اخیر وابسته به افزایش تقاضای ورود به نظام‌های آموزشی، توسعه فناوری‌های ارتباطی، ضرورت توسعه منابع انسانی، تغییرات سریع فناوری، انباشت دانش و اطلاعات و دگرگونی‌های اجتماعی بوده و منجر به بروز چالش‌های جدی و تغییر در نقش نهادها و مراکز آموزشی در هزاره جدید شده است. دگرگونی‌های شگرف آموزشی و حرکت آن به سوی همگانی شدن و تأویل‌های ناشی از نیاز عمومی به آموزش، دیدگاه جدیدی در توسعة آموزش پدید آورده است که تحت تأثیر انقلاب اطلاعات و پارادایم فناوری اطلاعات منجر به افزوده شدن وجهی جدید به منشور آموزش شده است که توسعة اطلاعاتی نظام آموزشی از ضروریات آن است.

‌     در فرایند دسترسی به اطلاعات و استفاده از آن فرد نیازمند است بداند چه اطلاعاتی، در چه زمانی، چه مکانی، برای چه هدفی و با چه روشی باید به دست‌آید و به کار رود. برای پاسخ به این چند ” چه ” افراد به مهارت‌هایی مانند تجریه و تحلیل نیاز، شناخت منابع اطلاعاتی، توان جستجوی آن‌ها، ارزیابی آن‌ها، سازماندهی اطلاعات به دست آمده با هدف استفادهٔ مؤثر از آن‌ها نیاز دارند.

    باسواد اطلاعاتی علاوه بر اینکه به عنوان یادگیرندهٔ مادام العمر فعالیت می‌کند، به یادگیرندهٔ فعال نیز تبدیل می‌شود که از نظر میزان خلاقیت و سودمندی، با فراگیران منفعل دیگر بسیار تفاوت خواهد داشت چرا که مسئولیت یادگیری را برعهده می‌گیرد و خود به طور مستقل به دنبال حل مسائل گام برمی‌دارد.

    تأثیر و میزان اهمیت سواد اطلاعاتی در فرایند زندگی اجتماعی، بسته به سطح دانش عمومی، پیشرفت‌های دانش جهانی و نیازی است که جامعهٔ پژوهشگران و محصلان احساس می‌کنند. چنانچه بپذیریم که تک تک افراد یک جامعه در رشد و سعادت آن نقش اساسی دارند، می‌توان استدلال کرد که برای آن که هر یک از اعضای جامعه بتواند از اطلاعات در زندگی حرفه‌ای و شخصی خود بهره‌مند شود کسب سواد اطلاعاتی یک نیاز اساسی برای همه به شمار می‌رود.

    در بیشتر کشورهای پیشرفته تمامی ارگان‌ها، کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع رسانی و مراکز آموزشی تقویت سواد اطلاعاتی در جامعه تحت پوشش خود را یکی از اهداف خود قرار داده‌اند که این امر در مراکز آموزش عالی بیشتر نهادینه شده است. چرا که کسب مهارت‌های سواد اطلاعاتی فرصت‌های فراگیران برای یادگیری خوداتکایی را دو چندان می‌کند و آنان با استفاده از طیف وسیعی از منابع اطلاعاتی به منظور افزایش دامنه دانش خویش می‌پردازند، سؤال‌های آگاهانه می‌پرسند و قدرت تفکر خود را برای پیشبرد هر چه بیشتر یادگیری خوداتکایی تقویت می‌کنند. نظام آموزشی هر کشور باید فراگیران را نه فقط برای کار در یک رشته خاص، بلکه برای یادگیری مادام‌العمر آموزش دهد. بنابراین تلفیق سواد اطلاعاتی در تمامی برنامه‌های درسی، مقاطع مختلف تحصیلی چه در آموزش عمومی، و بالاتر نیاز جدی به شمار می‌آید.

فناوری اطلاعات

فناوری اطلاعات از دو واژه (information) یعنی اطلاعات و (technology) یعنی فناوری ترکیب یافته است. اطلاعات عبارت است از هر چیزی که با آن سر و کار داریم و ما را نسبت به حوادث،  مسائل،  موضوعات و امور مختلف یا افراد آگاه     می‌کند. بین اطلاعات و داده یک تفاوت اساسی وجود دارد. در واقع حقایق و ارقام خام پردازش نشده را داده می گویند. مانند تعداد کارگران و تعداد ساعات کارکرد آن‌ها. اما وقتی داده‌ها موردپردازش قرار می‌گیرند تبدیل به اطلاعات می‌گردندکه برای افراد مختلف معنادار می‌شوند.

   دبیرخانه شورای انفورماتیک ایران تعریف زیر را برای فناوری اطلاعات ارائه کرده است: «فناوری اطلاعات به مجموعه ای به هم پیوسته از روش‌ها،  سخت افزارها،  نرم افزارها و تجهیزات ارتباطی که اطلاعات را در اشکال گوناگون جمع آوری،  ذخیره سازی،  بازیابی،  انتقال و یا عرضه می‌کند،  اطلاق می‌شود.»

   اعضای خانواده فناوری اطلاعات عبارتنداز: رایانه‌های بزرگ، ریزرایانه‌ها، لوح‌های فشرده، تلفن، مودم، چاپگرهای لیزری و رنگی، تلفن‌های همراه، تصاویر متحرک و رایانه ای  (انیمیشن)،  شبیه سازی رایانه ای، منابع کمک آموزشی رایانه ای، نشر الکترونیکی، دوربین دیجیتالی، آموزش از راه دور، دی. وی. دی، نمابر، فیبر نوری، رادیو ضبط و تلویزیون دیجیتالی، دیسکت، نظام اطلاعات جغرافیایی، بزرگراه‌های اطلاعاتی،  شبکه‌های رایانه ای  (محلی و جهانی)، فرا رسانه ای‌ها،  فرا متن‌ها، اینترنت، جاوا، لوح فشرده لیزری، چند رسانه ای‌ها، نرم افزارها، شبکه، ابر رایانه‌ها، تلفن ویدیویی، واقعیت‌های مجازی، شبکه‌های گسترده جهانی، وب و مانند آن‌ها. همانگونه که از تعاریف فوق مشهود است، منظور از فناوری هر گونه فرآیند و روش و ابزاری است که به تولید، انتشار و انتقال بهتر و مطلوب تر اطلاعات یاری رساند.

فناوری اطلاعات وارتباطات

   برای فناوری اطلاعات و ارتباطات تعاریف مختلف و گوناگونی ارائه شده است.  بررسی مقالات و متون منتشر شده در زمینه کاربرد و استفاده‌های مختلف فناوری اطلاعاتی و ارتباطی نشان می‌دهد که در هیچ یک از آن‌ها تعریفی جامع از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی ارائه نشده و تفاوت این اصطلاح با مفاهیم مرتبط دیگر نظیر «فناوری‌های اطلاعاتی» مشخص نشده است.  این پیش فرض در این تحقیق موردقبول واقع شده است که اصطلاح فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی می‌تواند به عنوان جایگزینی برای اصطلاح فناوری‌های اطلاعاتی به کار رود.

   در ذیل چند مورد از تعاریفی که در متون مختلف برای فناوری اطلاعات و ارتباطات آمده،  بیان  می‌شود: